Την πρώτη πενταετία του εικοστού αιώνα, δύο ήσαν τα σημαντικά γεγονότα στην πρωτεύουσα. Το ένα, όχι πώς τ’ άλλο είχε μικρότερη σημασία μα... με νοιάζει λιγότερο, ήταν η επίσκεψη του Νορβηγού.
Ή ομάδα του Mánes! Αυτοί κι η φυλλάδα τους, η «Volne smery» τα είχαν κανονίσει. Από το που θα εκτεθούν τα έργα, μέχρι το πού θα πιουν την μαύρη μπύρα.
Κανείς δεν το περίμενε και πιο πολύ ο νορβηγος ο ίδιος, πως αυτή του η επίσκεψη θα σημάδευε την καλλιτεχνική τροχιά της χώρας, τουλάχιστον για το πρώτο μισό του αιώνα που μόλις είχε ανατείλει!

Πριν καλά-καλά τελειώσει ή έκθεση, δυό απ' τις ομάδες που θα καθόριζαν το μέλλον είχαν σχεδόν δημιουργηθεί : οι «οκτώ» με τον Emil Filla κι η τριάδα των σουρεαλιστών των Nezval, Styrsky & Τoyen . Ο ποιητικός κυβισμός κι ο αρτιφισιαλισμός είχαν ήδη βρει τους πρώτους τους εκφραστές.

M αρέσει νά κοιτάζω αυτά τά δύο έργα παρέα : Τό κορίτσι του Munch και τόν αναγνώστη του Filla: Δεν ξέρω άν «Η επόμενη μέρα» του κοριτσιού, ήταν ανάμεσα στά έργα που είδε ό Filla το 1905, μά καθόλου δεν αποκλείεται νομίζω. Ο ίδιος πάντως, ζωγραφίζει τον «Αναγνώστη του Ντοστογιέφσκι» επηρεασμένος απ' το γεγονός και κάνοντας, με τον τρόπο του, χρήση του τρόπου του νορβηγού: δανείζεται τον λυρισμό του χρώματος μα για να πάει πέρα απ’ τον λυρισμό. Το δυναμισμό τής τεχνικής μα για να πάει πέρα κι απ' τον δυναμισμό. Κάνει χρήση της φόρμας μα για να της επιτρέψει να διαραγεί απ' την ουσία, την αγωνία μιας γενιάς πέρα από τους περιορισμούς τής συγκυρίας.